La ekzistanta politika sistemo en mia propra lando Finnujo
ebligas ŝtataniniciatojn, sed en tiuj la povo de ŝtatanoj
restas eĉ pli ol al mezo, ĉar la politikistoj decidas
finfine plu tute pri faro de leĝoj kaj la voĉdonantoj ne eĉ
havas vetoorajton al decidoj.
En rekta demokratio estas kazo de popolvoĉadoj, kiuj devigas la decidfaristojn.
Difinita kvanto de ŝtatanoj povas fari iniciaton pri leĝo.
Ĝi povas ankaŭ koncerni abolon de iu leĝo farita de
parlamento.
Rekta demokratio estas parto de politika konsumantprotekto.
Plimulto de la voĉdonantoj povas per tio superpromeni la
leĝojn farantaj politikistoj. Al tasko de politikistoj
restus en sistemo kun rekta demokratio la faro de taga
politiko.
Oni estas aplikinta rektan demokration en praktiko en pluraj landoj ĉirkaŭ la
mondo, sed pli funde tio estas havinta signifikon en
Svisujo, en kiu tio estas estinta en uzo kaj ĉe nivelo de
federacio, de kantonoj kaj de municipoj. En Svisujo rekta
demokratio iĝis en uzon jam en jaro 1848, kaj ekde tio
Svisujo estas florinta per tio.
Rekta demokratio en si aldonas intereson kaj komprenon de homoj pri
politikaj aferoj. Kiam homoj estas permesataj decidi mem pri
aferoj, ili havas kialon informiĝi pri aferoj. Kiam homoj ne
havas ĉi tiun decidrajton, ili ne havas ĉi tiun kialon, aŭ
almenaŭ ne tre grandkvante.
Oni povas diri, ke kompare al politikistoj, ordinaraj ŝtatanoj estas
respondecaj decidfarantoj, per kio mi volas diri, ke la
responso estas ilia. La ŝtatanoj estas perfortataj pagi la
prezon de malbonaj decidoj kaj ili rikoltas la frukton de
bonaj decidoj. Ŝtatanoj havas pli grandan kialon fari
bonajn decidojn ol politikistoj, ĉar la responso estas ilia.
En Svisujo en referendumoj laŭ rekta demokratio oni havas
voĉadojn ĝenerale pri multaj temoj, tiukaze la svisoj ne devas iri
voĉi ĉiutempe.
Europa unio estas unuiĝo de popoloj aŭ landoj kaj ne
federacio formita de unu popolo. Tial mi dubas, ke ĉu rekta demokratio funkcias je vasto de
konfederacio/federacio. Mi ne kredas, ke demokratio povas
esti tre grandkvante transnacia.
La ekzercado de rekta demokratio kaj la internigo de tio
kiel rajto kaj modelo de politika influo povas nature daŭri
sian tempon, sed mi ne kredas, ke mia propra popolo finnoj
estus kiel praktikantoj de rekta demokratio pli stulta ol
la svisoj. Mi mem ne kredas je tio, ke en Finnujo estas
grandega kvanto de tia voĉanto"brutaro", kiu nur faras tion,
kion ekzercita parolanto promesas. Kvankam certe estas iom,
apenaŭ ni estus elnaĝintaj iam ĝis nun, se ni estus tre
simplaj virŝafoj je kondukŝnuro.
Tenu la linion
rettaglibro skribita en Esperanto kun ge-riismo
3.9.22
Rekta demokratio – kio tio estas?
13.8.22
Fieco kaj nihilismo de vivo
Nenio havas iun signifon, escepte ke almenaŭ iuj aferoj havas ĝuste ete signifon.
28.7.22
Konservativa marksismo kiel ideo
Mi povas figuri kaj difini mian propran politikan orientiĝon
ekzemple en ĉi tiu maniero:
Kiel fundo de mia politika vidmaniero estas ia konservativa
bazfluo.
Al ĉi tiu grundo oni fiksu sekvantajn aferojn:
- liberecrajtojn de liberalismo
- subteno de bonefartoŝtato
- akcepto de nacionalismo
- subteno de la scienca metodo
- opono de rasismo, ekstrema nacionalismo kaj ekstrema patriotismo
22.7.22
Pri nacionalismo kaj etnanacionalismo
Je nacionalismo estas kazo pri ideologio, kiu emfazas
rajtojn de etno por altigi sin al nacio kaj kultivi sian propran
kulturon kaj defendi sian avantaĝojn.
Ekzistas multaj tipoj da naciismo. Fennomanio, la
movo de nacia vekiĝo de mia propra popolo finnoj, estis
malgraŭ sia nomo liberala nacionalismo, kiu ne staris
kontraŭ aliaj etnoj. La nacionalismo de Adolf Hitler kaj
ria Nacisocialisma Germana Laborista Partio
estis kaj socialisma kaj ankaŭ patologia nacionalismo, kiu
pli kaj malpli disdegnis aliajn etnojn kaj rajtojn de ili.
Iom al sama direkto estas rigardinta svednacia ideologio freudenthalismo
aŭ svedmanio. En teorioj de sinjoro Freudenthal
lingvo, nacieco kaj raso estis unuigitajn. Sur fundo de ili ri asertis, ke homoj, kies gepatra
lingvo estas la sveda, estas rase superaj kompare al la
finna etno.
Unu dividanto inter la granda aro de nacionalismoj estas
tio, kiom oni atenti la komunan genetikan genotipon. Oni
nomas je etnonacionalismo ĝuste tian nacionalismon, kiu atentas
ĉi tion.
Estas kompreneble natura senti, ke homaj kun simila fenotipo
apartenas al sama etno. Eĉ plej firma oponanto apenaŭ
opinias, ke zuluos estus daŭre zuluoj, se "blanka"
sangoheredo estus inter ili multe forpreminta "nigran"
sangoheredon. Oni povus prezenti similan demandon ankaŭ
ekzemple pri oĝibvoj,
kvankam ĉi tiuj ja estas amerikaj indianoj.
Sed se homo, kiu estas veninta el ekstere, volas insiste iĝi
al parto de alia etno kaj se ri demonstracias ĉi tion per
sia rilato, per sia adopto de la lingvo kaj kulturo, rilatoj kaj valoroj, per sia
faroj, agado kaj konduto, mi opinias, ke oni devus doni iom
mizerikordon al tia homo. Kvankam estas malfacila imagi, ke homo iĝus
dum aĝo de unu plenaĝulo 100-elcente alia etno. Mi mem povus
imagi, ke 75 elcentojn ri povus tamen atingi.
En etno estas precipe kazo de sento. Same kiel en
opono de seksperforto kaj abortigo, estas ankaŭ en etno kazo
de la sama afero.
I PS. Etnaj finnoj estas malgraŭ fennomanio tamen opresinta dum sia historio sameojn, kaj parte pro ĉi tio granda parto de sameoj ne plu nun posedas samean lingvon.
II PS. Iu povas nun diri, ke homo iĝas samtempe finno, kiam ri ricevas ŝtatanecon de Finnujo, sed ĉi tio estas popolisma argumento. Nacieco kaj ŝtataneco estas nome diferencaj aferoj. Finnujo estas ricevinta sian nomon laŭ ĝia ĉefetno. Sed ŝtatanoj de Finnujo estas ĉiuj tiuj, kiuj havas la ŝtatanecon de Finnujo, kvankam ili ne estus etnaj finnoj.
29.6.22
Kio konservatismo signifas al mi
Mi ne estas entuziasminta je konservatismo kiel politika ideologio en si. Ĉar mi opinia, ke ĝi estas estinta misa tiel multe en tre multaj aferoj. Sed en mia mondrigardo estas tamen certa konservativa bazfluo, inter alio.
Mia homimago estas iom pesimisma. Mi ne rigardas homon en si
anĝelo, se ne demono. Homo havas siajn socialajn
instinktojn, el kiuj sekvas kaj bono kaj malbono. Kaj ofte
oni faras malbonon en nomo de bono. Ne aŭtente malbona
homo kredas, ke ri estas malbona.
Mi kredas, ke oni devas akcepti la ekziston de doloro. Kaj tion, ke vivo ĝenerale estas sufiĉe multe maljusta.
Mi ankaŭ kredas, ke estas racia rilati al novaĵoj adekvate kritikeme antaŭ oni konstatas ilin bonaj.
Mi ne rigardas malbona ankaŭ tion, ke konservatismo agnoskas, ke individuo apartenas al familio kaj diferencaj komunumoj. Kaj tion, ke konservatismo agnoskas, ke individuo apartenas al ĉeno de generacioj.
...Do, mi ne subtenas la ideologio de konservatismo, sed mi estas parte kulture konservativo.
...
PS. Kaj la sama teksto en la finna lingvo.
17.6.22
Bernsteina socialdemokratismo – ne utopiismo
Eduard Bernstein (1850-1932) estis germana socialdemokratisma
teoriisto kaj politikisto.
En Germanujo estis en fino de jarcento 1800 aktuala la
diskuto pri tiel nomita revizio de marksismo. En la diskuto
estis kazo pri tio, ĉu malpravis aû povis la establanto de
socialdemokratismo Karl Marx
(1818-1883) malpravi en iaj aferoj. Bernstein mem
pensis tiel, ke Marx estis estinta kiel pli juna en siaj
politikaj pensoj pli malmatura kaj ke kiel pli olda la viro
estis iĝinta pli racia.
Plej menciinda kaj plej konita verko de Bernstein estas je
jaro 1899 publikigita Die Voraussetzungen des
Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie
("Premisoj de socialismo kaj taskoj de socialdemokratismo"),
kiu kompilis precipajn tezojn de reviziismo.
En sia libro ri prezentis, ke kontraŭ la doktrinoj de
marksismo kapitalismo vere ne estis sur vojo al fina
krizo, sed la krizoj estis malgrandiĝe. Ri prezentis, ke
posedo ne estis koncentriĝe al malgranda kapitalista elito, sed
kontraŭe ĝi estis malkoncentre al pli granda aro da homoj. Ri ankaŭ kritikis en sia verko la teorion de laborvaloro de
Marx.
Aldone ri prezentis, ke estas maprudenta supozi, ke la
ŝtato kaj komumumoj povus posedi ĉiujn entreprenojn. Ri
proponis, ke konsumkooperativoj estus subteninda afero. Ili
estus ĉiukaze laŭ komuna avantaĝo, kvankam ili estus
privataj.
Bernstein kredis, ke cirkonstancoj de proletaro boniĝus laŭ
tempo. La viro estis liberala socialisto, kiu kredis, ke
socialismo devas konstrui sian lukton sur universalajn
liberrajtojn de liberalismo. La tasko de socialismo estis
plivastigo de area de libereco en socioj. Ĉi tio okazus
inter la burĝa demokratio. Oni ne bezonus violentan
revolucion. Bernstein kredis je morala trabatforto de
socialismo. Ankaŭ en tio ri diferencis el la doktrinpatro
Marx, kiu malestimis ĉiun moralismon.
Bernstein ankaŭ anoncis, ke ri opinias, ke la marksista
dialektika estas priskriba teorio, sed oni ne povas uzi ĝin
kiel bazo por socialaj prognozoj.
Aldone ri malfiksis socialdemokratismon el kredo je senŝtata
ideala socio nomita komunismo, kiu venus post
socialista interepoko kaj kiu gutus lakton kaj mielon.
Oni povas rigardi Bernstein'en kiel senvestiganto de marksismo
el utopiismo.
La libro Die Voraussetzungen des Sozialismus und die
Aufgaben der Sozialdemokratie havis grandan efekton al
estonto. Post la unua mondmilito okazis la fina dividiĝo de marksismo
al du: bernsteina socialdemokratismo, kaj marksismo-leninismo aŭ
komunismo, kiu principe kredis je violenta revolucio.
Mi mem legis la libron [tradukita al la finna lingvo], kiam mi estis pli
juna, kaj ekde tio mi estas admirinta raciecon de la prezento de Bernstein.
La prezidanto de Finnujo Mauno Koivisto (en ofico 1982–1994) iĝi konita en Finnujo pri tio, ke li malkaŝis sin bernsteina socialdemokratisto. Ri kutimis ripeti konitan sentencon de Bernstein:
La fina celo de socialismo, kio ĝi estas, signifas nenion. Movo estas ĉio.
...
PS. 28a de junio 2022: Kaj la sama teksto en la finna lingvo.
9.6.22
Liberalismo estas ideologio, kiu subtenas liberecon kaj individuon
Liberalismo estas ideologio, kiu subtenas liberecon,
individuon, sciencon kaj progreson. Ĝi neas tiajn potencajn
kaj moralajn sistemojn, kiuj baziĝas al naska origino, kaj
individua libereco estas esenca al ĝi.
Liberalismo subtenas tiajn pensojn kaj programojn kiel libereco de esprimo, libereco de amaskomunikiloj, libereco de
religio, komerca libereco kaj merkatekonomio, nacia
memdeterminrajto, demokratio, leĝa ŝtato, la rajto de
homoj por decidi pri sia propra vivo, scienco, sekulara
regno, kriminala laŭleĝa principo, egaleco de seksoj kaj
egaleco de ŝtatanoj antaŭ leĝo.
Liberalismo aprobas la penso pri ekzisto de diferencaj
sociaj avantaĝoj, sed laŭ la ideologio de liberalismo en
parlamento oni povas racie konsentigi inter diferencaj
avantaĝoj.
Origine liberalismo estis eksplicite ideologia de burĝaro.
Dum siaj fruaj tempoj liberalismo estis praktike socie
malresponda ideologia. Kaj en tre komenco tio prefereme
permesis liberecon nur al tre limigita parto el homoj. Oni
ja povas diri, ke en la komenco liberalismo ne estis
ideologia de libereco, sed motelo de libereco, en kiu oni
iniciatis ĝin.
La industriigo parte naskis liberalismon, kaj kiam la
laborista movado estis laŭgrade iĝanta potenca faktoro,
ankaŭ en liberalaj cirkloj oni komencis pli ofte aprobi
sociajn programojn por bonigi cirkonstancojn de laboristoj
kaj favuloj kaj povruloj.
Kvankam ja ekzistis ankaŭ frue movantaj reprezentantoj de
la nova socia liberalismo, kiel angla filosofo kaj ekonomo John
Stuart Mill (1806-1873).
Oni povas nomi originan liberalismon klasika liberalismo por
diferencigi tion el la pli demokrata socia liberalismo.
Kvankam ankaŭ iuj pli socie responda liberaluloj nomas
sin subtenantoj de la klasika liberalismo.
Post komenco de 1900-jarcento liberalaj partioj estis
forcitaj al serioza konkurenc-situacio kun socialisma
partioj kaj pli aŭ malpli sensukiĝis. Malgraŭe maldepende
el tio, ĉu homoj nomas sin hodiaŭ en Finnujo kaj okcidentaj
landoj liberaluloj, ĝenerale ili subtenas pli aŭ malpli
kernpensoj de liberalismo. Liberalismo estas traveturinta
sin.
Ĉirkaŭ la ŝanĝo inter jarcentoj 1800 kaj 1900 germana
socia-demokrata teoriisto Eduard Bernstein (1850-1932) estis
en sia poste al fama iĜinta verko Die Voraussetzungen des
Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie (en
Esperanto: Premisoj de socialismo kaj taskoj de
sociademokratismo) strebinta malfiksi la ideologion de
marksista socialismo el utopioj kaj fiksi ĝin al tiel
nomita burĝa demokratio kaj liberecpensoj de liberalismo,
kaj ĉar ĉi tiu bernsteinismo estas dum tempo iom
formiĝinta al normo de socialismo en okcidentaj landoj, oni
povas hodiaŭ diri, ke la socia liberalismo kaj socialismo
ne plu necese estas unu kun alia en serioza konflikto.
Liberalismo estas hodiaŭ eĉ tiel favorata marko por meti
al si, ke nun aliuloj montras sin kiel liberaluloj, kvankam
ili subtenas tiajn aferojn, kiuj estas en konflikto kun tiu,
kiel serioza restrikto de libereco de esprimo, diskriminacio
kaj ekzemple forco de granda majoritato de ŝtatanoj studi
patran lingvon de mikroskope malgranda lingva malplimulto en
lernejo.
Ankaŭ tio konfuzas la aferon, ke en Usono oni estas detempe
de 1930-jardeko nominta progresemajn de tuta mondo al
liberaluloj maldepende el tio, ĉu iliaj pensoj estas forte
liberalaj. Ĉi tio originas el prezidanto Franklin Delano
Roosevelt, kiu estis espriminta en sia tempo, ke ri estas
liberalulo kaj kiun la granda publiko konas pri tio, ke ri
estis helpinta per sociaj programoj tiujn homojn, kiuj estis
en 1930-jardeko, kiam estis la granda recesio, sen sia
propra kialo en grandaj malfacilaj cirkonstancoj.
Mi opinias, ke en liberalismo estas nur du klaraj difektoj.
Unue tio, ke la ideologio estas tradicie kredinta al tio, ke
homo estas ekonomie antaŭkalkulanta racia vivulo. Kiam homo
ne estas tia, sed ri estas produktaĵo de biologia evolucio
kaj ria cerbo kaj menso estas ankaŭ produktitaj de ĝi.
Homo estas ankaŭ animalo, kaj ri ne estas esence bona aŭ
almenaŭ sane bona. Ja due tio, ke liberalismo strebas
atomigi la socion per trakti homojn nur kiel individuoj,
kiel insuloj, kiuj estas malfiksitaj unu el alia, kvankam
fakte homoj havas familiojn kaj ili apartenas al diferencaj
komunumoj. Ĉi tiuj ambaŭ trajtoj de liberalismo, mi
pensas, originas el tio, ke la ideologio origine estis
estinta ideologio de burĝaro.
...
PS. 28a de junio 2022: Kaj la sama teksto en la finna lingvo.